Af en toe niets doen… is het tegengif voor druk-druk-druk

Laten we dit laatste deel van onze blog-serie over druk-druk-druk eens beginnen... met een paar keer diep ademhalen. Het liefste door je neus.

IN... 2... 3... 4...
UIT... 2... 3... 4...

In dit deel gaan we op zoek naar het antwoord op de vraag waarom en hoe je tijd vrij maakt om uit de mallemolen, de draaikolk, de wenteltrap naar beneden te stappen.
Want, de brute waarheid is: jij, wij zijn helemaal niet gemaakt om zo'n jachtig, druk leven te leven! Zowel lichamelijk als mentaal zijn we er niet voor geschikt.

Ergens zijn we gaan geloven dat mensen hetzelfde kunnen als machines en computers. Wil je meer gedaan krijgen? Gewoon langer laten werken, langer laten aan staan.

"Ons brein is geen machine", zegt de Britse psycholoog Tony Crabbe in zijn boek Busy. "We kunnen heel goed met stress omgaan wanneer het in korte stoten komt, dan kan het zelfs gezond zijn. Zolang we er maar van bij kunnen komen. Op een rare manier zijn we erin getuind dat wij, mensen, ons moeten gedragen als machines. Die kunnen de hele tijd doorgaan... en doorgaan... en doorgaan. Wat onze hersenen het beste kunnen, is: denken-refelcteren, doen-herstellen. Zo zouden we dus onze dagen moet indelen."
Wij mensen hebben een fout gemaakt, ergens rond de industriële revolutie, toen de machines hun intreden deden. Fabrieken en later computers hebben de wereld drastisch veranderd. Ergens zijn we gaan geloven dat mensen hetzelfde kunnen als machines en computers. Wil je meer gedaan krijgen? Gewoon langer laten werken, langer laten aan staan.
Ho! Ho... Ho! Laat dat laatste stukje eens even tot je doordringen: is het niet in-en-in triest dat wij eigenlijk alleen nog maar rusten, zodat we daarna weer harder kunnen werken?
Hordes mensen posten "Thank God It's (almost) Friday" al vanaf woensdag op hun Facebook. Wanneer we eindelijk op vakantie zijn op een mooie locatie, liggen we eerst dagen op een strandbedje bij te komen van ons werk.
Waarom lukt het ons zo slecht om gewoon helemaal niets te doen, terwijl dat niets doen in dat moment goed voelt? Wie lukt het nog in een lange rij voor de kassa even lekker niets te doen... als je naar de rijen kijkt: bijna niemand. De meesten pakken in de eerste 10 seconden niets al de smartfoon: #inderij.

"Je zou moeten willen werken aan je productiviteit en efficiëntie, zodat je meer tijd overhoudt. Wat er nu gebeurt is dat je door efficiëntie meer tijd overhoudt, die je heel efficiënt vult met nog meer dingen die gedaan moeten worden."

Slow

"We zijn steeds vaker en langer bezig met hoe we over komen, onze personal branding, het bouwen aan het merk IK, onze productiviteit, onze waarde als werkend mens. Alles wordt een taakje, zelf de leuke dingen", zegt Andrew Smart, cognitief wetenschapper en schrijver van het boek 'Autopilot, the art and science of doing nothing'. Hij ziet dat zelfs bewegingen die gericht zijn op ontstressen, minder druk zijn, zoals bijvoorbeeld de SLOW-beweging (voorstanders van bijvoorbeeld slow-food). Ook zij maken een taakje van rustig doen. "Dan is het advies dat je rustiger aan moet doen om daardoor productiever te kunnen zijn. Dat zou andersom moet zijn! Je zou moeten willen werken aan je productiviteit en efficiëntie, zodat je meer tijd overhoudt. Wat er nu gebeurt is dat je door efficiëntie meer tijd overhoudt, die je heel efficiënt vult met nog meer dingen die gedaan moeten worden."
We hebben het er al vaker over gehad, dat we leven met de overtuiging dat er 'waarde' geknepen moet worden uit iedere minuut van de dag. Voor je het weet beoordeel je alles wat je doet met de maatstaf  'hoe nuttig is dit voor een toekomstig doel'.
Wanneer je de redenering volgt achter de doelen die we onszelf stellen, dan kan je je ook afvragen: Waarom willen we eigenlijk productiever, succesvoller, rijker worden? Dan komt het antwoord er eigenlijk altijd op neer dat we ons waardevoller willen voelen. Voor onszelf en voor anderen. Het wrange is: wanneer je ervan overtuigd ben dat je waardevoller bent wanneer je [vul je doel in] hebt bereikt, je vaak ontevreden bent over waar je nu staat. Omdat we altijd doelen hebben, handelen we vaak uit onvrede over onze huidige situatie. Dat is een slecht uitgangspunt voor een leuk leven.
Vanuit die onvrede hebben we veel bevestiging nodig van buitenaf... en we zijn doodsbenauwd voor de vraag: "wie ben jij eigenlijk als wat je doet niet meetelt?". We zijn aan het worden wat we doen. We schuiven langzaam op naar 'human doings' in plaats van 'human beings'. Wanneer je daarin gelooft, ben je meer waard naar mate je meer doet. Van die overtuiging krijg je het verschrikkelijk druk!

We schuiven langzaam op naar 'human doings' in plaats van 'human beings'. Wanneer je daarin gelooft, ben je meer waard naar mate je meer doet..

(Eigen)Waarde creëren

Balans vinden is ontzettend, vreselijk moeilijk. Je wil waardevol bezig zijn, waarvan je het ontzettend druk krijgt, maar je wil ook meer zijn dan alleen de dingen die je doet. Zelfs terwijl ik dit blog schrijf en research doe, kom ik erachter dat ook ik mezelf nog steeds vooral zie als een optelsom van de dingen die ik doe. Kan een dag (en daarmee ik?) waardeloos zijn, omdat ik niet veel gedaan heb. Zo kan het soms wel voelen...
Ik merk het ook aan de mensen met wie wij werken bij HealthCreators. Sommige mensen vinden het moeilijk om gezonde keuzes te maken, door bijvoorbeeld tijd vrij te maken voor het zelf koken van een gezonde maaltijd of prioriteit te geven aan je sportafspraak... omdat deze zorg voor henzelf ten koste gaat van al die andere waardevolle dingen die in hun drukke agenda staan. Als je dan opereert vanuit de overtuiging dat het doen van die dingen jou extra waarde geeft... terwijl niemand ziet of je een magnetronmaaltijd van de Appie naar binnen schuift of een zelfgemaakt shepards pie met zoete aardappel... Dan is het vaak heel lastig voor mensen om te kiezen voor die investering van tijd, moeite en aandacht in henzelf.
"We hebben dus behoefte aan waarde creëren en iets waardevols bijdragen... en daarvan komt het druk zijn.", zegt gedragseconoom Dan Ariely. "Wie durft aan de rem te trekken en te zeggen dat het allemaal genoeg is of te veel wordt? Wanneer moet je dat doen? Dat is onduidelijk". Dat is eigenlijk een trieste quote van een van de experts op het gebied van druk zijn. Als hij al niet weet wanneer we aan de rem moeten trekken... wat moeten wij dan?

Ireen Wust

De Britse psycholoog en druk-expert heeft daar gelukkig wat gedachten over en komt met een heel onverwacht voorbeeld: Ireen Wust! "Ze zei tegen mij: 'ik moet jouw boek hebben, want sommige delen van mijn leven zijn chaotisch en werken niet'. Ik realiseerde me toen, dat als zij haar hele leven zou gaan perfectioneren, dan zou ze waarschijnlijk geen Olympisch Kampioen geworden zijn. Die heeft ze gewonnen door haar focus compleet op schaatsen te richten en daarom waren andere delen van haar leven chaotisch...".
Crabbe denkt dat de oplossing voor druk-zijn niet zit in het minder gaan doen van allerlei dingen. Het is kiezen waarop je wil focussen en dat gaan doen. Fantastisch worden in sommige delen van je leven: een geweldige ouder zijn, briljant in je vak, in de zaken die echt heel erg belangrijk zijn voor je.... En durven om andere zaken... eeeeehhh... een tikkie te laten versloffen. Tony Crabbe: "Dat zorgt ervoor dat we het idee dat we onze waarde moeten bewijzen met alles wat we doen een beetje kunnen leren loslaten. Dat helpt tegen druk-zijn."
Dus: niet gaan zoeken naar de dingen die je minder kunt gaan doen, of naar manieren om alles tegelijk te doen of in de agenda te laten passen. Nee: zoek uit wat echt voor jou telt, wat jij belangrijk vind... focus je daarop... en de rest: we zien wel.

Wanneer je denken zou vergelijken met eten, dan is druk-druk-druk te vergelijken met schrokken. Focus is mindful eten. Reflecteren is het moment dat hetgeen wat je hebt gegeten, verteerd wordt. Stel je voor wat er zou gebeuren als je wel eet of zelfs voedsel naar binnen schokt... maar het zou nooit verteerd worden.

Dagdroomtijd

Als je denkt dat je het jezelf niet kan veroorloven om op sommige vlakken de boel de boel te laten, bedenk dan dit: wanneer je even rust neemt, jezelf even wat ademruimte of pauze gunt... dan gaan je hersenen niet vaak uit of op stand by. Terwijl ook dat belangrijk is volgens Tony Crabbe: "Je denkt nu dat er maar twee standen op je hersenen zitten: druk-druk-druk of focus op een ding. Er is nog een derde stand: reflecteren Dat heet ook wel het 'default network'."
Wanneer je denken zou vergelijken met eten, dan is druk-druk-druk te vergelijken met schrokken. Focus is mindful eten. Reflecteren is het moment dat hetgeen wat je hebt gegeten, verteerd wordt. Stel je voor wat er zou gebeuren als je wel eet of zelfs voedsel naar binnen schokt... maar het zou nooit verteerd worden. Juist... bah. Buiten dat: je zou omkomen van energie-tekort en voedingsstoffentekort omdat je niets verteerd en echt binnen krijgt. Dat doen we dus met denken.
Andrew Smart, van het boek Autopilot, zegt zelfs dat we net zo'n tekort opbouwen aan... niets doen: "Ik denk dat we net als bij eten en slapen een behoefte hebben aan niets doen, dagdroomtijd. Iedere dag. Dit is bestudeerd in allerlei vakgebieden, van piloten tot artsen: de fouten die je maakt lopen compleet uit de klauwen wanneer je jezelf te hard pusht, je prestaties gaat onderuit". Het is net zoiets als met sporten: je kunt niet de elke dag, de hele dag hardlopen of gewichtheffen: daar zit een grens aan.
Aan het woord niets doen kleeft nogal een stigma. Luiheid is tenslotte een van de 7 hoofdzonde! Als je dat niet weet uit de bijbel, dan toch wel uit de film 'Seven' met Brad Pitt.
Grote denkers als Socrates en Epicurus stelden niets doen gelijk aan filosofie. Zij vonden dat je een deel van je leven, heus niet alles, moet besteden aan 'de kunst van goed leven'. 
Met 'niets doen' bedoelen we dan ook niet eindeloos op de bank hangen en zappen... Wat we bedoelen is tijd nemen om rustig te zijn en na te denken. Dat was in de tijd van Socrates klaarblijkelijk normaler dan nu. Over hem hebben we het nu nog steeds, mijn Facebook-update van vorige week woensdag is al collectief vergeten.... ik weet het zelf niet eens meer!
Er is sinds die tijd veel gebeurd. Het protestantisme kwam op, met het arbeidsethos waar wij Nederlanders ons nu nog op laten voorstaan. Later volgde industrialisatie, ook kwamen we los van de kerk, ontzuilde Nederland... daarmee hebben we misschien ook het idee losgelaten dat we zijn wat we geloven, of gedeeltelijk dat we zijn uit welke groep we komen. Wat overbleef was: work-work-work! Werken-werken-werken. Druk-zijn om druk-te-zijn. Tegenwoordig is het niet meer alleen zo dat we onszelf hebben overtuigd dat druk-zijn nuttig is. Stoppen met druk-zijn kan een hele klus zijn...

Als Isaac Newton niet niets had zitten doen in de buurt van een appelboom, zouden al onze levens er heel anders uitzien!

Zo goed als niets

Wie voelt zich weleens schuldig als hij/zij niets doet? Okay... iedereen kan zijn hand weer naar beneden doen. Onze maatschappelijke norm is inmiddels zo dat 'niets doen' en 'lui zijn' veroordeeld wordt en daarom voelen we ons er collectief schuldig over. Als je niet iets doet om iemand verder te helpen (en dat kan ook jezelf zijn) of juist iets waarbij je helemaal niets doet... dan kan je je er schuldig over gaan voelen. Verloren tijd, noemen sommige mensen het ook. Weet dat er ook tijden zijn geweest dat er niet werd neergekeken op ergens rustig zitten en nadenken.
Een waarschuwing is op zijn plaats: beginnen met niets doen, kan voelen als beginnen met sporten... moeilijk! Leren genieten dan denken, van mijn eigen gedachte en creativiteit... is iets waarmee ik zelf worstel. Ik denk er zelfs over na om een paar dagen een klooster in te gaan voor een stilte retraite... om te oefenen in niets doen en gewoon: zijn. Als dat te ver gaat voor je, neem dan wat vaker de benenwagen. Ik loop regelmatig de bijna 5 kilometer van de studio naar huis... door de Scheveningse bosjes. Telefoon op stil en stevig in de tas. Voor je het weet, doe je een uur zo goed als niets.
Je brein even de kans geven op adem te komen, kan je tot inzichten brengen over je leven, je vriendschappen en relaties, waar je op wil focussen. Hoe vaak kan je niet op iemands naam komen en ineens 2 uur later, op de WC, komt de naam vanuit het niets tevoorschijn. Dat is de kracht van zo goed als niets doen. Hey: als Isaac Newton niet niets had zitten doen in de buurt van een appelboom, zouden al onze levens er heel anders uitzien!
Druk-zijn is de heg die staat tussen wie we zijn en wat we van onszelf weten: zelfkennis. Zelfkennis is de oplossing voor eindeloos druk zijn. Want als je weet wie je wil zijn, waar je rustig van wordt, wat je vervuld, jouw waarden... dan weet je waarop jij je wil focussen en hoef je dus niet meer zo druk te zijn met al die andere dingen. Daarnaar op zoek gaan, kan doodeng zijn... voor hetzelfde geld kom je erachter dat je helemaal niet het leven leidt wat je wil leven. Dat kan nogal een rommel geven! Dus struisvogelen we liever door, weten we het liever niet... en houden we onszelf druk bezig met drukke dingen.

Gebrek aan niets-doen kost ook wat

Ik ken heel veel mensen die heel veel informatie consumeren: blogs, social media, nieuws, podcasts, TedTalks.... die niet de tijd nemen om erop te reflecteren. Om te verzinnen wat zij met die kennis kunnen, wat zij ervan vinden en misschien wel: wat zij eraan kunnen toevoegen. Om te kunnen worden wie je bent, heb je je eigen diepe ervaringen nodig.Dat zeg ik niet, dat ik Tony Crabbe die Carl Jung citeert. Wat ik wel weet: die diepe ervaring, die vind je niet in de koppen in de kranten of in de FaceBook-feed. (Dit is ook een note-to-self, vergis je niet!).
Soms lijkt het erop alsof we vooral heel druk bezig zijn om bij onszelf uit de buurt te blijven. Als je even stopt, stap je terug je leven in... en dat kan dan leger voelen dan comfortabel is.
Ook ik vind het onwijs moeilijk om niets te doen en ben mezelf dat nu aan het leren. Wat me wel opvalt: ik krijg soms best hele goede ideeën vanuit dat gecreëerde niets. Wanneer ik mijn hersenen alle informatie die ik daar de afgelopen paar jaar heb ingepropt laat schuffelen, komt er soms iets uit wat alleen ik had kunnen bedenken. Iemand zou eens moeten berekenen wat al ons druk-zijn of economisch kan kosten: omdat er super veel goede ideeën gewoon niet bedacht worden door gebrek aan niets-doen. We onderdrukken door ons druk-zijn ook onze natuurlijke capaciteit om 'betekenis te creëren'. Misschien maak je nog de grootste kans om wereldverbeterend bezig te zijn... door even niets te doen.
Bij HealthCreators hebben we sinds een paar maanden de verplichte persoonlijke vrije dag ingesteld: een dag waarin je onbeschaamd iets of juist niets voor jezelf mag doen. Een moeilijke opgave voor me als er nog een stapel werk ligt, er nog een blog moet komen en het What'sApp lichtje op mijn telefoon knippert. Naomi en ik wagen iedere week weer een dappere poging. Zij is er nu al veel beter in.
Volgens Dan Ariely is het tijd dat we allemaal ongelovigen van de druk-zijn-religie worden. Hij heeft daarover gesprekken gehad met opperrabijnen in veel landen en zij geven aan dat hij wat dat betreft op het goede pad zit: "Wanneer ik hen vraag welke van de 10 geboden ze me zouden adviseren als ik er maar 1 mocht kiezen, dan zeggen er veel: hou de sabbat. Tuurlijk: 'gij zult niet doodslaan' wordt ook genoemd. De sabbat is een interessante! Omdat een dag niets doen voor veel van ons voelt als achteruitgang in plaats van vooruitgang. De tijd nemen om te reflecteren en na te denken, zonder gestoord te worden door alle automatische handelingen die we iedere dat gedachteloos uitvoeren... blijkt super belangrijk te zijn."

Dit is waar het op neerkomt:
→ Druk-zijn is nutteloos, omdat we het nooit voor elkaar krijgen om alles af te krijgen.
→ Druk-zijn levert minder op: uiteindelijk krijgen we minder voor elkaar, maken we meer fouten en de kwaliteit van wat we doen is minder. Omdat we onze hersenen nooit even pauze geven.
→ Druk-zijn vraagt om een soort efficiëntie om alle taken te managen. Het gevolg daarvan is dat we eigenlijk nooit echt aanwezig zijn in ons leven, we managen het vooral.

Begin daarom met elke dag een paar momenten te nemen, al is het maar met een paar bewuste, diepe, rustige ademhalingen. Waarmee we het blog ook begonnen...
Geef jezelf de tijd om je te realiseren: we zijn human-BEINGS geen human-DOINGS.