Hormesis: de gezondheidsclaims van rode wijn en chocolade

Hormesis, het is een woord wat je (nog) niet zo vaak hoort. Totdat je in mijn vakgebied komt en dan gaat het er ineens heel vaak over. En, mark my words: hormesis gaat de komende jaren trending worden in de dieet- en fitnesswereld. Een toverwoord gaat het worden. Gouden bergen gaan ze je beloven... dat gebeurt al een beetje, daar komen namelijk die nieuwsberichten over chocolade en wijn vandaan.

Wat is hormesis?

Een hormetisch effect krijg je wanneer je je lichaam aan iets stressvols blootstelt, prikkelt... en nu komt het... waarvan het lichaam sterker is nadat het van die stress is herstelt.

Een makkelijk voorbeeld van hormesis is dan ook: krachttraining. Je traint, tilt een aantal keer iets zwaars op: dat is de stressor.  Vervolgens wordt de schade gerepareerd, het herstel: dat kennen we bijvoorbeeld als spierpijn. Tijdens die herstelfase wordt je sterker, niet per se tijdens de training. Voor dat herstel heb je rust nodig, slaap, goede voeding die de bouwstoffen voor dat herstel levert. Wanneer je dat vaak genoeg herhaalt, dan heeft dat een positief effect op je fitheid en gezondheid. Je spieren en je botten worden sterker. Je kunt dezelfde training met meer gewicht of meer herhalingen (of allebei) gaan doen. Door de stress van de training en het herstel wat daarop volgt.

Maar krachttraining is niet het enige waarmee je je lichaam een dosis stress kan geven waarvan het sterker kan herstellen. Hormesis kan je met veel meer dingen: kou (ijsbaden), warmte (sauna), voedingshoeveelheid/frequentie (vasten), drinken (bulkdrinken), zuurstof (ademhalingstechnieken)  en... met stoffen uit voedingsmiddelen als groene thee, cacao, rode wijn, kurkuma. Zo komen we weer terug bij die verwarrende nieuwsberichten...

Het jammere is: je kunt met hormetische effecten hele mooie resultaten boeken, maar doordat er tot nu vooral veel nepnieuws over is geweest, zien mensen door de bomen het bos niet meer. Tijd voor wat context!

Op chronische stress zijn we niet gebouwd en daarvan heb je dus ook geen hormetisch effect."

Niet alle stress in hormetisch!

Voordat ik verder ga, wil ik eerst iets verduidelijken: niet alle stress geeft een hormetisch effect. Ik heb het hierboven al gezegd: het effect treedt op tijdens het herstel. Tegenwoordig hebben we ook veel chronische stressfactoren. Stressvolle zaken die maar niet over gaan: iedere dag door de spits moeten reizen, financieel moeilijk rond kunnen komen, onvrede over je lichaam of uiterlijk, die vervelende collega waarmee je moet samenwerken, je FOMO (Fear Of Missing Out, het idee dat jouw leven niet zo leuk is als de andere levens in je FaceBook-tijdlijn).
Dat is stress wat maar doorgaat en waarvan je niet herstelt. Op chronische stress zijn we niet gebouwd en daarvan heb je dus ook geen hormetisch effect.

Succesvol overleven

Evolutionair gezien kan de mens prima tegen stress: kortdurende stress. Je komt een beer in het bos tegen, je vlucht (of vecht... maar bij beren werkt vluchten waarschijnlijk beter): overleef je het, dan herstel je... en leef je verder alsof de beer nooit bestaan heeft.

Hormetische effecten zijn geworteld in de stressvolle gebeurtenissen die de mens als soort de afgelopen miljoenen jaren succesvol heeft overleeft. Denk dan aan dingen als infecties, honger, kou, hitte, dorst. Nu even goed opletten: wij hebben de genen van de mensen die deze ontberingen hebben overleefd. De genen die er niet tegen konden, zijn niet doorgegeven. Wij kunnen dit soort zaken oplossen en er sterker uitkomen.

Nieuwe stressfactoren

Wat dat betreft leven we in interessante tijden want de mensheid staat bloot aan heel veel nieuwe stressfactoren:

• Inactiviteit, veel zitten.
• Onwaarschijnlijke hoeveelheden koolhydraten in onze voeding uit geraffineerde suikers, granen en peulvruchten.
• We eten ook chemische stoffen die wel zelf maken in fabrieken, denk aan: zoetstoffen, geharde plantaardige olie, conserveermiddelen, geur-, kleur- en smaakstoffen, processed foods.
• We leven in kunstmatig licht, terwijl het donker moet zijn.
• We staan bloot aan gifstoffen uit milieuvervuiling.

Dit zijn zaken waar we nog geen evolutionaire aanpassing op hebben, waarvan we moeilijk (of niet) kunnen herstellen.
Wie weet is er een groep beter hierop aangepast en zullen die uiteindelijk genen doorgeven die wel tegen dit soort zaken kunnen. Tot die tijd is het voor veruit de meeste van ons ongezonde stress waarvan we niet kunnen herstellen en waar we ziek van worden.

We hebben geenszins de illusie dat wij onze gezonde levensstijl kunnen loslaten zolang we iedere dag een resveratrolletje nemen."

Fanatiekelingen

Hormetische effect krijg je dus van stress in een hoeveelheid die je aankan en waarvan je kunt herstellen. Weer even terug naar krachttraining (omdat dat een concept is wat de meeste van ons zullen kennen): je kunt ook overtrainen of slecht herstellen door te weinig slaap of te weinig voedingsstoffen. Dan krijg je niet het gewenste effect: je wordt eerder zwakker dan sterker.

Nu is er dus een hele opsomming van stressfactoren waarvan je kunt herstellen en sterker worden, maar een flink aantal ervan zijn reuze onaangenaam. Een aantal fanatiekelingen doen dat, maar de kans dat het grootschalig aanslaat... is klein. Onze samenleving is ingesteld op gemak, bewust ongemak opzoeken (en dat met regelmaat doen) vinden de meeste gekkenwerk.

Bulkdrinken en ijsbaden

Vorig jaar pleitte de Vlaamse osteopaat Thomas d'Have in het AD om niet de hele dag water te drinken, wat tot een boel verwarde reacties leidde... maar eigenlijk pleitte hij voor het hormetische effect van dorst.

Types als Wim 'Iceman' Hoff en bijvoorbeeld elite CrossFit-atleten zitten met regelmaat in ijsbaden, omdat het herstel bevorderd en ze er sterker van worden. Maar ik zie nog geen rijen staan voor ijszwembaden: de gemiddelde mens is er misschien alleen voor te porren met de nieuwjaarsduik.

Sauna... zonder high tea!

Het tegenovergestelde is populairder: sauna's. Al zie je daar ook hele vriendinnengroepen die direct na binnenkomst in badjas aanschuiven voor een high tea, dan uitbuiken met een boekje, even bubbelen in de whirlpool... en snel naar huis. (voor de volledigheid: dat telt niet voor hormetisch effect).
En natuurlijk is vasten in bepaalde kringen al eeuwen een populaire gezondheidsinterventie en neemt de populariteit ervan toe met bijvoorbeeld Sportvasten en intermittent vasten.

Antioxidanten: kassa!

Voor een echt grote groep mensen zijn al deze manieren "te veel gedoe"... en daar komen de antioxidanten met een hormetische werking om de hoek kijken. Want hoe makkelijk klinkt het wel niet: je neemt dit stofje en dat zorgt voor een gewenst effect als afvallen, zonder dat jij er verder wat voor hoeft te doen.

Voor dat soort producten staan mensen al decennia in de rij, dus dat is goed te verkopen. Helemaal als je kan zeggen dat het te maken heeft met rode wijn of chocolade. Wie wil nu geen excuus om een reep en een wijntje te nemen... iedere avond.... voor je gezondheid! Kassa!
Helaas, zo werkt het natuurlijk niet.

Deze hormetische stoffen, deze anti-oxidanten zijn geen vriendelijke, fluffy balletjes gezondheid. Het zijn stressvolle stofjes die alleen hun werking doen in hoeveelheden die je lichaam aankan en waar je van herstelt. Anders blijft alleen de stress over

Hoe werkt het dan?

Nerd-alert! Dit is het sciency-stukje!

In je lichaam ontstaan stoffen die wij vrije radicalen noemen en die richten schade aan. Oxidatieve stress heet dat. Dat is ongezond. Die vrije radicalen kunnen onschadelijke gemaakt worden door anti-oxidanten. Daar heb je verschillende soorten in. Vitamine C is een bekende: die helpt het lichaam letterlijk door 'bad guys' af te voeren.

De anti-oxidanten die een hormetische werking hebben, werken anders. Ze neutraliseren de schadelijke vrije radicalen niet rechtstreeks. Maar ze stimuleren de lichaamseigen (endogene) anti-oxidanten om extra actief te worden. Flavonoïden stimuleren bijvoorbeeld de productie van urinezuur, een lichaamseigen anti-oxidant.

Natuurlijk afweersysteem

Die hormetische stoffen in planten zijn eigenlijk hun natuurlijk afweersysteem tegen ongedierte, schimmels, bacteriën. Het zijn, zeg maar, hun aangeboren bestrijdingsmiddelen. Ze zijn dus bedoeld om giftig te zijn voor ons (wij zijn voor de planten die wij eten de vijand). Maar wij hebben ons op deze stoffen aangepast. Wij gaan als een reactie onze lichaamseigen anti-oxidant-mechanismen harder laten werken. Deze hormetische stoffen vallen ons aan! Alleen: wij pareren, winnen en worden sterker.

Nerd-alert-off!

Dit was het sciency-stukje van dit blog, waarvan mijn belangrijkste punt is: deze hormetische stoffen, deze anti-oxidanten zijn geen vriendelijke, fluffy balletjes gezondheid. Het zijn stressvolle stofjes die alleen hun werking doen in hoeveelheden die je lichaam aankan en waar je van herstelt. Anders blijft alleen de stress over.

Resveratrol

Neem nu bijvoorbeeld rode wijn als voorbeeld. De stof die voor het hormetisch effect zorgt is resveratrol. Een polyfenol: een antioxidant uit planten. Het zit in de schil van druiven.... en dus in wijn.

Uit onderzoek op dieren blijkt het een gunstig effect te hebben op de stofwisseling, hoe lang je leeft, hart & vaatziekten, kans op kanker en alzheimer. Zo is er een experiment met muizen waarbij 1 groep gewoon muizen-eten krijgt en 2 andere groepen muizen-junkfood: 1 groep junk-food met resveratrol en 1 groep zonder. Wat bleek: de muizen met alleen junkfood gingen eerder dood. Maar de muizen die ongezond aten en resveratrol kregen, leefden net zo lang als de controlegroep. Eureka!

Onmogelijke hoeveelheden wijn

Alleen: de hoeveelheid resveratrol die je nodig hebt voor dat effect, daarvoor zou je onmogelijke hoeveelheden wijn voor moeten drinken. Ondanks dat je maar een klein beetje resveratrol nodig hebt. Die grote hoeveelheden wijn, dat heeft op zichzelf zoveel bij-effecten dat het geen meer zin heeft het te drinken voor je gezondheid. Hetzelfde geldt voor veel andere hormetische voeding.

Flavonoïden uit pure chocolade: hartstikke goed. Maar je moet repen zoete en vette chocolade eten om voldoende binnen te krijgen voor een effect.

De tannine uit groene thee: sloten moet je drinken voordat je een dosis ophebt die een verschil gaat maken.

Al je eten moet zo'n beetje met kurkuma gekruid zijn om genoeg curcumine binnen te krijgen om significant verschil te merken in bijvoorbeeld ontstekingsgevoeligheid.

Natuurlijk: alle beetjes helpen. Maar de vraag is nu: is de oplossing een voedingssupplement met alleen de werkzame stof? Het klinkt sowieso al veel minder leuk dan wijn met chocola....

Gezonde levensstijl eerst!

Bij HealthCreators geloven wij zeker in effecten van voedingssupplementen, maar niet als panacea, niet als wondermiddel.

In Sportvasten, wat wij ook aanbieden, zijn polyfenolen onderdeel van de werkzaamheid. Maar dat is in combinatie met vasten (ook een hormetisch effect), trainen (ook een hormetisch effect) en voldoende herstel. Een supplement met bijvoorbeeld resveratrol zetten wij in om de effecten van Sportvasten vast te houden wanneer je een keer een maaltijd eet met extreem veel calorieën en suikers. Maar we hebben geenszins de illusie dat wij onze gezonde levensstijl kunnen loslaten zolang we iedere dag een resveratrolletje nemen.

Zoals met alle voedingssupplementen: het kan een aanvulling zijn op goede voeding, het kan een herstelproces versnellen of extra ondersteunen... maar een pilletje, druppeltje of een poedertje is nooit de oplossing op zich.

Toveren kan het niet

Hormesis staat en valt bij of je lichaam de stressor aankan en of je lichaam ervan kan herstellen. Voor dat herstel heb je nodig: goede voeding, voldoende rust, regelmatige beweging, af-en-toe lachen totdat je buikspieren pijn doen, zonlicht in je ogen, goede vrienden die je steunen, leren keuzes te maken. In die levensstijl past ook best een stukje chocolade of rode wijn, maar: neem het omdat het lekker is, omdat je het het waard vindt.

Als je in die mix hier en daar een hormetische prikkel gooit, een ijsbad, een vastenkuur, een resveratrol-supplement, dan kan je verbluffende resultaten behalen. Maar toveren kan het niet....